Türkçe

TÜRKÇE DERS NOTLARI

SÖZCÜK ANLAMI
Anlamı olan en küçük ses birliğine sözcük
denir. Sözcükler cümleyi oluşturan
unsurlardır. Sözcükler kendi başlarına anlamlı
olmakla birlikte cümlede de anlam kazanır ve
bu nedenle de değişik anlamlarda
kullanılabilir. Şimdi bu anlamları görelim.
GERÇEK VE MECAZ ANLAM

Gerçek anlam, bir sözcüğün temel anlamıdır.
Buna sözcüğün ilk akla gelen anlamı da denir.
“İnce” sözcüğünü ele alalım. Gerçekte “kalın
karşıtı” olan, nesnelerin eni ile ilgili
kullandığımız bu sözcük,
“Üzerinde ince bir gömlek vardı.”
cümlesinde gerçek anlamı ile kullanılmıştır.
“Yaşlı kadına yer vermen ince bir
davranıştı.”
cümlesinde ise sözcük gerçek anlamı ile
kullanılmamıştır. Bu cümlede yeni bir
anlamda kullanılmıştır.
Sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşarak
kazanmış olduğu bu yeni anlam, mecaz
anlamdır. İnce sözcüğü bu cümlede
“beğenilen, güzel” anlamında kullanılmıştır.
“Çocuğu hep ağır çantayı kaldıramadı.”
“Evin camlarını kırmışlar.”
“Bahçedeki kuru otları yakmış.”
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler
gerçek;
“Çocuğu ağır işlerde çalıştırmışlar.”
“N'olur beni kırma, maça birlikte gidelim.”
“Sınavda yüksek not alamazsam yandım.”
cümlelerinde ise mecaz anlamda
kullanılmıştır.
SOMUT VE SOYUT ANLAM

Sözcükler varlıkları ve kavramları karşılar.
Varlık, madde olarak bulunan yani duyu
organlarıyla algılanabilen bir nitelik taşır.
İşte duyu organlarımız yardımıyla
algılayabildiğimiz sözcüklere somut anlamlı
sözcükler denir. Örneğin “ağaç, insan, dağ,
kalem, bulut...” somut sözcüklerdir. Ama
kavramlar duyu organlarımız ile algılanamaz.
“Üzüntü, sevgi, özlem, kin, akıl” gibi
sözcükleri herhangi bir duyumuzla
algılayamayız.
İşte bu tür sözcüklere de soyut anlamlı
sözcükler denir.
TERİM ANLAM
Herhangi bir bilim, sanat ya da meslekle ilgili
özel bir kavramı karşılayan sözcüklere terim
denir.
Matematikte kullanılan açı, üçgen,
karekök...
Edebiyatta kullanılan öykü, ölçü, kafiye,
dize...
Sosyal bilgilerde kullanılan iklim, ölçek, eş
yükselti…
Fen bilgisinde kullanılan hücre, soymuk
boruları, sindirim sistemi, sinir... sözcükleri
terimdir. Çünkü bunlar yukarıda adı geçen
alanlar ile ilgili özel anlamı olan sözcüklerdir.
EŞ ANLAM

Aynı kavramı karşılayan farklı sözcüklere eş
anlamlı sözcükler denir.
Ayakkabı - kundura
Siyah - kara
Rehber - kılavuz...
Yukarıdaki sözcükler farklı yazılışlarda olsa da
aynı varlık ya da kavramı anlattığından eş
anlamlıdır.
KARŞIT (ZIT) ANLAM

Birbirine karşıt kavramları karşılayan
sözcüklere karşıt anlamlı sözcükler denir.
Karşıt anlamlı sözcükler iki zıt noktayı belirtir.
Güzel - çirkin
Sevmek - nefret etmek
Gece - gündüz...
Burada yeri gelmişken, her sözcüğün karşıt
anlamlısının olmadığını da belirtelim.
Örneğin “su, aramak, yeşil...” gibi
sözcüklerinin karşıt anlamlısı yoktur.
DEYİM
Birden fazla sözcükten meydana gelen,
sözcüklerden en az birisi mecaz anlamıyla
kullanılan söz öbekleridir. Deyimlerin en
önemli özelliklerinden biri en az iki sözcükten
oluşmalarıdır.
“Dikmek” sözcüğü tek başına deyim olmaz.
Deyimi oluşturması için bir başka sözcükle
kullanılması gerekir. Örneğin “göz” sözcüğü
ile kullanıldığında, “göz dikmek” olur ki, bu
sözler deyimdir. Artık “dikmek” sözcüğü
gerçek anlamını yitirmiştir.
Deyimlerin önemli özelliklerinden biri de
kalıplaşmış sözler olmalarıdır. Deyimi
oluşturan sözcüklerden en az biri kendi
anlamlarından uzaklaşmıştır.
“Dil uzatmak”
“Küplere binmek”
TÜRKÇE DERS NOTLARI
2
“Saman altından su yürütmek”
deyimlerini düşünelim. Bu deyimleri oluşturan
sözcükler artık gerçek anlamında değildir.
“Dil uzatmak” birine kötü söz söylemek,
“Küplere binmek” çok sinirlenmek,
“Saman altından su yürütmek” ise başkalarına
sezdirmeden gizli işler yapmak anlamına gelen
birer deyimdir.
SESTEŞ (EŞ SESLİ) SÖZCÜKLER
Yazılışları aynı, anlamları farklı sözcüklere
sesteş sözcükler denir.
“Su gelir güldür güldür
Gel de yâr beni güldür.”
Yukarıdaki dizelerde “güldür” sözcükleri
yazım bakımından aynı seslerden oluşmuş;
ama farklı anlamlarda sözcüklerdir. Sadece
yazım bakımından benzeşmiştir. Birinci
dizedeki suyun akarken çıkardığı “yansıma
ses”; ikinci dizedeki ise “gülmek” eyleminden
türetilen “güldürmek” eylemi.
“Bu yüz bana yabancı gelmedi.”
“Ben her şeyi bilemem ki.”
“Bu yazın kurur.”
cümlelerindeki altı çizili sözcüklerin sesteşi
vardır.
DOLAYLAMA
Bir sözcüğü birden fazla sözcükle ifade
etmeye dolaylama denir. Dolaylamaların
temelinde halkın benimsemesi vardır.
Örneğin bizler nasıl oluştuğuna pek bakmadan
“aslan” için “ormanların kralı” deriz. Çünkü
insanlar arasında bu, öyle benimsenmiş, kabul
görmüştür.
Kaleci: File bekçisi
Turizm: Bacasız sanayi
Kömür: Kara elmas...
YANSIMA SÖZCÜKLER
Doğada duyulan seslerin taklit edilmesiyle
oluşan sözcüklere yansıma denir.
“Suyun şırıltısı insanı dinlendirir.”
“Kedinin acı miyavlaması ile uyandım.”
“Şu cızırtıyı durdurun artık.”
cümlelerindeki altı çizil sözcükler birer
yansımadır. Çünkü bu sesleri biz doğada
duyuyoruz.
İKİLEME

Sözün anlamını pekiştirmek, onu
zenginleştirmek ya da değişik anlam ilgileri
oluşturmak için iki sözün bir araya
getirilmesiyle oluşan söz öbeklerine ikileme
denir.
İkilemeler aynı sözcüğün tekrarıyla, yakın
anlamlı sözcüklerin tekrarıyla, karşıt anlamlı
sözcüklerin tekrarıyla, biri anlamlı biri
anlamsız sözcüklerle yapılabilir.
“Adam acı acı güldü.”
cümlesinde ikileme aynı sözcüğün tekrarı ile,
“Yalan yanlış sözlerle bizi oyalamışlardı.”
cümlesinde yakın anlamlı sözcüklerin bir
arada kullanılması ile,
“Gece gündüz çalışıyordu.”
cümlesinde karşıt anlamlı sözcüklerin bir
arada kullanılması ile,
“Lütfen saçma sapan konuşma.”
cümlesinde ikileme biri anlamlı, biri anlamsız
sözcüklerin birlikte kullanılması ile
oluşmuştur.
AD AKTARMASI

Benzetme ilgisi kurmadan bir sözün, başka bir
sözün yerine kullanılmasına ad aktarması
denir.
“Seni şirketten aradılar.”
cümlesinde “şirket” sözcüğünde ad aktarması
vardır. Burada şirkette görevli birinin, örneğin
sekreterin araması söz konusudur. Ama
cümlede “şirketten” sözü ile genel söylenip,
özel anlam anlatılmak istenmiştir.
“Ben ortaokulda Akif'i çok okudum.”
cümlesinde “Akif” sözü ile Mehmet Akif'in
şiirleri kastedilmiştir.
“Öğretmen içeri girince sınıf ayağa kalktı.”
cümlesinde “sınıf” sözcüğünde ad aktarması
vardır. Bu cümlede “sınıf” ile anlatılmak isten
“öğrenciler”dir. Dış söylenerek iç
kastedilmiştir.
“Batı teknolojide bizden ileridir.”
“Türkiye sizinle gurur duyuyor.”
“Soba yanınca oda ısındı.”
cümlelerindeki altı çizili sözcüklerde ad
aktarması söz konusudur.
CÜMLEDE ANLAM
CÜMLE ANLAMI
Cümle, yargı bildiren sözcük ya da söz
öbeğidir.
Bir sözün yargı bildirmesi, şahıs ve kip
bildirecek biçimde çekimlenmesine bağlıdır.
Bu özelliği gösteren tek bir sözcük cümle
olabileceği gibi, birbirini tamamlayan birçok
sözcük de cümle özelliği gösterebilir.
Bu açıdan,
"Çalışıyorum." sözcüğü,
"Çalışkanım." sözcüğü de cümledir.
"Yarınki sınava hazırlanıyorum." da
cümledir.

TÜRKLERİN TARİH BOYUNCA KULLANDIĞI ALFABELER

Tarih boyunca birçok devlet kuran ve uygarlık haline gelen Türk devletleri yaşadığı dönemler boyunca farklı alfabeler kullanmışlardır. Tarihin ilerlemesiyle ve çağın değişmesiyle harfler ve yazılar değişmiş, bazı dönemlerde farklı alfabelerden faydalanılmıştır. Uzun süren savaşlar ve fethedilen topraklarda birçok milletle iletişim kurulmuş ve onların dillerinden bir parça alınmıştır. Farklı alfabelerin kullanılmasıyla kültürel etkileşimler yaşanmış ve değişimler meydana gelmiştir.

1.Göktürk (Kök Türk) Alfabesi: Türklerin kullandığı alfabeler arasında ilk olanı Göktürk (Kök Türk / Orhun) alfabesidir.

Metinleri isim olarak Göktürk veya Orhun olarak adlandırılır.

Türklerin ilk milli alfabesidir.

Bu alfabeyi Hunlar, Göktürkler ve Türk kavimler kullanmış, eklemelerde bulunmuşlardır.

Yabancı etkilerden uzak bir alfabedir.

Göktürk alfabesi 38 harften meydana gelmektedir.

Bunlardan 4’ü ünlü, 31’i ünsüz ve 3’ü çift ünsüz sesler için kullanılır. Ünlüler için kullanılan harflerin her biri ikişer ünlüyü karşılamaktadır. Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, geri kalan harfler sessiz harf statüsündedir.

Büyük ve küçük harf yoktur.

“ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd” gibi heceler özel harflerle gösterilir.

Sağdan sola doğru yazılır ve aynı şekilde okunur.

Orhun Yazıtları Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Yenisey Yazıtları da Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.

Noktalama işareti olarak sadece “:” kullanılmıştır.

Aynı Türkçedeki gibi hece sistemi üzerine kurulmuş sondan eklemeli bir dildir.

İslamiyet’ten sonra bu alfabe kullanılmamıştır.

2.Uygur Alfabesi: Türklerin kullandığı alfabeler arasında ikinci olarak kullanılan alfabe Uygur alfabesidir.

Göktürklerden sonra kurulan Uygurlar tarafından kullanılmıştır.

18 adet işaretten, sembolden meydana gelmiştir.4 sesli harf yer alır.

Sağdan sola ve harfler birbirine bitişik olacak şekilde yazılır. Yalnızca ”Z” harfi ayrı yazılır.

Bu yazının kâtiplerine yani yazıcıları “bakşı, bakşıgeri veya serbahşı” şeklinde adlandırılır.

Timur İmparatorluğu ve ona ait diğer devletler de Uygur alfabesini kullanmıştır.

Uygur alfabesiyle yazılan ilk metinler 9. yüzyıla aittir.

Bu alfabe ile edebiyat, sanat, din ve hukuk alanlarında birçok eser yazılmıştır.

3) Arap-İslam Alfabesi: Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra gerçekleşen bu dönemde bu alfabe ön plana çıkmış ve yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra dile dini kavramlar hızla girmeye başlamıştır.

Bu dini kavramların telaffuzu ve doğru yazılışı hususunda ayrılıkları önlemek için Arap alfabesine geçilmiştir.

Arap Alfabesi 28 harften oluşmaktadır. Türkçe’nin ses özelliklerini tam karşılamadığı için dilimize uygun eklemeler yapılarak 31/36 harfle kullanılmıştır.

Arap alfabesinde bulunmayan ç, p, j gibi sesleri karşılayan harfler eklenmiştir. Sağdan sola yazılır. Arap alfabesi ünsüz sesler üzerine kurulmuştur. Ünlü sesler kelimelerde gerekmedikçe gösterilmemiştir. Ünsüz harflerin özelliklerine göre ünlü sesler telaffuz edilmektedir.

Arap alfabesinin kullanımı Karahanlı döneminden, Harf İnkılabı olan 1 Kasım 1928’e kadar sürmüştür.

Osmanlı döneminde Arapça, Farsça ve Türkçe’nin karışımından oluşan Osmanlıca ile birlikte bir bütün oluşturmuştur.

Bu alfabe ile Türk-İslam tarihinde önemli eserler verilmiştir. Arap alfabesinin bizdeki ilk önemli ürünleri: Kutadgu Bilig, Divanü lügati’t-Türk ve Atabetü’l-Hakayık’tır.

Bunlardan Kutadgu Bilig ile Atabetü’l-Hakayık Uygur alfabesiyle de yazılmıştır.

4) Kiril Alfabesi: Türklerin Kiril alfabesine geçişi Rusya topraklarında gerçekleşmiştir. Yunan alfabesinden geliştirilen bu Rus alfabesi, zorla kabul ettirilmiş bir alfabedir.

Ruslar, sınırları içindeki Türklerin birlik olmasını engellemek amacıyla, “tek alfabe” yasağı koyarak farklı semboller ve şekillerle dolu alfabeler hazırlamıştır.

Bu alfabe Türklerin kullandığı fakat Türkiye Türklerinin kullanmadığı bir alfabedir.

Türkler arasında 20 çeşit Kiril alfabesi kullanılmıştır.

Kiril Alfabesi Türklerin kullandığı alfabeler arasında en çok sesli harf barındıran alfabedir.

38 harften oluşan alfabenin 11’i sesli harftir.

Soldan sağa doğru yazılır.

Halen bugün bazı Türk toplulukları Kiril alfabesini kullanmaktadır.

5) Latin Alfabesi: Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra 1928 yılında ülkemizde kullanılmaya başlanmıştır.

Arap alfabesinin Türkçenin yapısına uymaması Latin alfabesine geçişin önemli nedenlerindendir.

Latin alfabesinde bulunmayan, Türk dilinin yapısına uygun “ç, ş, ğ, ö, ü”, harfleri eklenmiştir.

Latin alfabe sisteminden bulunan “q x, w” harfleri Türkçe dil yapısına uymadığı için kaldırılmıştır.

Latin alfabesinde bulunan “I-i” harfinin yanında “ı” ve “İ” şekilleri de kullanılmaya başlanmıştır.

Soldan sağa doğru yazılır.

Türkiye ve Avrupa Türkleri tarafından kullanılan bu alfabe, diğer kullanılan alfabelere göre daha kolay ve öğrenilmesi daha basittir.

Okuma–yazmayı kolaylaştırma amacıyla Latin alfabesine geçilmiştir

Cevapları alalım

Sallıyorum (A) şıkkı.

Cevap C şıkkı :'D

Bunlar nasıl terimler lav ben bilmiyorum