GİRİŞ Hava tahminlerinde önemli bir yeri olan MJO uzun vade tahminlerinde güvenilir bir klavuzdur.8 fazdan oluşan Madden-Julian Salınımının (MJO) aynı zamanda kuzey yarımkürede ekstratropikte yer alan dönem içi değişkenlik modellerini etkilediğini ve bu bölge için olası bir tahmin edici beceri kaynağı sağladığını göstermiştir.Sezon içi zaman çizelgesinde. Tropikal konveksiyonun modüle edilmesiyle MJO, ekstratropik hava modellerini etkileyen ve düşük frekanslı kuzey yarımkürede değişkenliğin önde gelen modellerini, Arktik Salınımını (AO) Kuzey Atlantik Salınımı (NAO)’yu etkilemektedir. (e.g., Higgins ve Mo 1997, L’Heureux ve Higgin 2008, Cassou 2008, Mori ve Watanabe 2008, Lin et al. 2009, Johnson ve Feldstein 2010).
Batı Hint Okyanusunda oluşan konveksiyon, Doğu Pasifiğe doğru hareket ederek mjo endeksine atıfta bulunan 8 fazın gerçekleşmesini sağlamaktadır.
Resim-2
1. Faz’da Batı Hint Okyanusu üzerinde gelişmiş bir konveksiyon meydana gelir. 2 ve 3. Faz’da gelişmiş olan bu konveksiyon yağış Afrika, Hint Okyanusu ve Hint alt kıtasının üzerinde yavaşça doğuya doğru hareket etmeye başlar. Ardın’dan 4 ve 5. Faz’da gelişen konveksiyon, ilerleyerek Batı Pasifiğe ulaşır.6-7 ve 8 faz da yağışlara sebep olur ve doğuya doğru ilerlemeye devam ederek etkisini kaybeder. (Resim-3)
Resim-3
Mjo da gerçekleşen faz geçişleri endeksler ile korelasyon göstermektedir.
ü 1.FAZ/2.FAZ:Geçiş fazı / Avrupada alçak basınç
ü 3.FAZ/4.FAZ/5.FAZ Pozitif AO ve NAO endeksi
ü 6.FAZ/7.FAZ İngiltere ve İskandinavya üzerinde blokaj
1989-2008 Arası 850 hPa Sıcaklık Anomalileri Resim-4
Resim-4’deki haritada,1989-2008 yılları arasında 850 hPa sıcaklık anomalisi verilmiştir. Anomali’ye göre 3. Faz’dan 10 gün sonra Orta ve Batı Avrupa’da ortalamadan düşük sıcaklıklar gözlemlenmektedir.Bu sıcaklıklar Avrupa’da hakim olan alçak basınçları işaret eder.6. fazdan 10 gün sonra ise Orta ve Batı Avrupa’da ortalamadan yüksek sıcaklıklar gerçekleşmiştir.Bu durumda yüksek basınç tüm avrupa’da hakimdir denilebilir.
Genel olarak 3. Fazda avrupada alçak basınç,6. Fazda ise yüksek basınç gözlenmektedir.
1989-2008 Arası Yağış Anomalileri Resim-4-1
Resim-4.1 ‘de verilen haritada ise 1989-2008 yılları arası yağış anomalileri yer almaktadır. Anomali’ye göre 3. Faz’dan 10 gün sonra Batı Avrupa ortalama üstü,Orta ve Doğu Avrupa ortalama altında yağış,6. Fazdan 10 gün sonra Batı Avrupa ortalama altı,Orta ve Doğu Avrupa’da ortalama üstünde yağış gerçekleşmiştir.6.fazın işaret ettiği İskandinavya ve İngiltere üzerinde blolakaj, anomalilerle korelasyon göstermektedir.6. Fazın İngiltere ve İskandinavya üzerinde blokaja atıfta bulunmasının sebebi Avrupayı hakimiyeti altına alan yüksek basınçtır.Bu tür sinoptiklerde çoğunlukla Nötr-hafif pozitif NAO endeksine rastlanır.
3.Faz ve 6.Faz Grafik-1
MJO Endeksi ve 65° Kuzey Enlemi Bölgesel Stratosfer Rüzgarı İlişkisi
Mjo endeksinden net çıkarımda bulunulamadığı durumlarda 65° kuzey enlemi stratosfer rüzgarları incelenir. Bu rüzgarlar AO endeksiyle doğrudan korelasyon gösterir.Rüzgarlar 15 m/s ‘nin altındaysa kutup girdabı zayıflayarak ve AO endeksi nötr-negatife seyir etmesini sağlayacaktır. 15 m/s ‘nin üstünde değerler ise kuvvetli batı rüzgarıyla birlikte güçlü kutup girdabına işaret etmektedir. (Atmospheric Chemistry and Dynamics Laboratory(code614))
Kutup girdabında batılı rüzgarlar soğukların güney enlemlere kaçmasını engeller.Kutbi girdabın güçlü ve izlanda bölgesindeki basınç değerlerinin düşük olduğu duruma poztif AO endeksi denir..Böylece kutup çevresi soğuk kalır.Kutbi girdabın güçlenmediği,böylece soğuk havanın yüzeyde kalarak kutup bölgesindeki ve çevresindeki deniz seviyesi basınç değerlerini yükselltiği duruma negatif AO endeksi denir.Negatif AO endeksinde Kuzey ve Batı Avrup’ada soğuk hava görülme ihtimali yükselir.(Türkçe çevirisi havadelisi isimli forumdan alıntıdır)
AO Endeksindeki Dalgalanmalar Grafik-2
Grafik-2’de verilen AO ve NAO endeksindeki frekans dalgalarında,mjo’ya atıfta bulunan 8 fazın AO endeksi üzerinde etkileri gözlemlenmiştir.Grafiğe göre belirgin pozitif AO endeksi 2 ve 3.Faz’dır.Ancak tam olarak korelasyon sağlanamamıştır.1 ve 3. Fazın gerçekleşmesinden yaklaşık 10 gün sonra AO endeksindeki negatif dalga frekansı azalmıştır.Pozitif AO endeksiyle korelasyon göstermektedir. En belirlin faz olan 7 ve 8.Fazda ise negatif dalga frekansı belirgin şekilde artmıştır.Sonuç olarak 1. Fazdan 20,3. Fazdan 10 gün sonra Pozitif AO endeksi görülme ihtimali yüksektir.Diğer taraftan 6. Fazdan 20,7. Fazdan 10,8.fazdan 5 gün sonra negatif dalga frekansı arttığı için negatif AO Endeksi görülme ihtimali yüksektir.Ancak dikkat edilmesi gereken nokta, 6 7 ve 8. Faz geçişlerinde AO endeksinin durumudur.Özellikle AO endeksi kuvvetli pozitifte seyrediyorsa 6.fazda geçiş aşamasında negatif olmayabilir.Yani negatif dalga frekansının artmasına rağmen AO endeksinde tamamen negati değerler gözlenmeyebilir.
6. Fazda negatif dalga frekansının artması ,7. Faza geçtikten sonra frekansın tepkime süresi 20 günden 10 güne düşmüştür.Ardından 8. Fazda bu değer ortalama 5 gün olarak ölçülmüştür.Yani AO endeksinin aşamalı olarak negatife seyir ettiği gözlemlenmiştir.
NAO Endeksindeki Dalgalanmalar Grafik-3
Grafik-3’de verilen NAO endeksindeki dalgalanlamaların boyutları gözlemlenmiştir.1. fazdan 10 gün sonra 2. Fazda ise 3 gün sonra pozitif dalga frekansı artmıştır.Pozitif frekansda en belirgin artış 3 ve 4. Fazda gerçekleşmiştir.5.Fazdan sonra negatif dalga frekansı artmış ve NAO endeksindeki ortalama pozitif seyir 6.faz da nötr 7.faz da hafif negatif ve 8.de negatif olarak ölçülmüştür.
AO endeksinde dikkat edilen faktör NAO endeksinde’de göz önünde bulundurulmalıdır.Özellikle 6 ,7 ve 8. Faz geçişlerinde NAO endeksinin durumu önemlidir.Eğer NAO endeksi kuvvetli pozitifte seyrediyorsa 6.fazda geçiş aşamasında negatif olmayabilir.Yani negatif dalga frekansının artmasına rağmen AO endeksinde olduğu gibi NAO endeksinde tamamen negati değerler gözlenmeyebilir.
Genel olarak değerlendirilecek olunursa,1 ve 2. Faz geçiş fazı olarak kabul edilebilir.Bunun sebebi dalga frekansının konveksiyondan etkilenmemesidir.3 ve 4 . faz pozitif AO ve NAO endeksi,5 ve 6 Pozitif-Nötr AO-NAO endeksi,7 ve 8 negatif AO-NAO endeksi çıkarımında bulunabilir.Sonuç olarak faz geçişlerinin endekslere etkisi büyüktür.
Endekslere etki eden konveksiyonun konumu itibariyle faz geçişleri resim-4.3’de verilmiştir.
Konveksiyonun Hareketi Sonucu Meydana Gelen Fazlar Resim-4.3
Brewer-Dobson Sirkülasyonu ve 7.8 faz (orta pasifik konveksiyonu) Arasındaki Bağlantı
El Niño'nun ılık evresi boyunca, Orta Pasifik'teki atmosferik konveksiyonun artması, tropik alanlardan uzak olan havayı etkileyen büyük ölçekli atmosferik dalgalar oluşturur. Bu dalgalar, stratosferdeki (Brewer-Dobson sirkülasyonu) ekvator-kutup sirkülasyonunu güçlendiren stratosfer içine dikey olarak yükselebilir, tropiklerde yukarı doğru hareketi ve stratosferdeki kutuplarda aşağı doğru hareketi artırabilir .Bu dolaşım değişikliği, tropikal alt stratosferin soğutulması ve her iki yarım kürede kutup bölgelerinin ısınması ile ilişkilidir. Anormal dalga yayılımı ayrıca stratosferik kutupsal girdabı zayıflatır, bu da Avrupa üzerinde soğuk hava salgınlarına neden olabilecek ani stratosferik ısınma olayları olasılığını yükseltir.( Domeisen ve diğ. (2018) )
Mjo endeksinde yer alan 7 ve 8 Fazın negatif endekslere ihtiva etmesi Brewer-Dobson Sirkülasyonuyla bağlantısı araştırılmalıdır. Çünkü Orta Pasifikteki konveksiyonun artması tropik bölgelerden üst enlemlerdeki etkileyen atmosferik dalgalar oluşturmaktadır. Batı Hint Okyanusunda meydana gelen konveksiyon Batı Pasifikten Doğu Pasifiğe geçerken mjo’da 7 ve 8 . fazları meydana getirir.(Resim-4.4)