- Resmi Gönderi
Dünya atmosferi, yeryüzünden itibaren kimyasal özelliklerine göre Homosfer ve Heterosfer diye iki katmana ayrılırken, fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre
Troposfer,Stratosfer, Şemosfer, İyonosfer ve Mezosfer olarak 5 katmana, sıcaklık özelliklerine göre ise Troposfer, Stratosfer, Mezosfer ve Termosfer adı verilen 4 katmana ayrılır . Bir katmandan diğerine geçiş alanlarına ise alttaki katmanın başlangıcına "poz" eki eklenerek geçiş katmanından bahsedilir. Örneğin; Troposfer katmanı, troposfer'den stratosfere geçiş katmanına tropopoz" adı verilir. Kimyasal özelliğine göre Homosfer katmanında gazlar hacimsel olarak büyük bir değişiklik göstermez. Adından da anlaşılacağı gibi homojen bir dağılış sergilerler. Bu katman yeryüzünden Heterosfer katmanına kadar uzanır. Heterosfer katında, güneş ışınlarının önemli etkisi vardır. Güneş ışınlarının etkisi ile bu katmandaki gazların büyük bir kısmı iyonize olur. Sıcaklık özelliklerine göre atmosferin katlarının sınıflandırılması klimatoloji de en yaygın kullanılan sınıflandırmadır.
Troposfer; atmosferin yeryüzü ile temas halindeki en alt katmanıdır. Atmosferdeki yoğunluğunun yaklaşık %75-80'ini troposfer oluşturur. Tüm hava olaylarının yaşandığı bu katmanda su buharının varlığına bağlı olarak farklı yükseklik ve şekillerde çeşitli tipte bulutlar oluşmaktadır. Troposfer, üst seviyede tropopoz seviyesine kadar uzanır. Bu seviyeye kadar deniz seviyesinden tropopoza kadar olan yüksekliği yaklaşık olarak 10 km'dir. Troposferin kalınlığı, enleme ve mevsime göre değişiklik gösterir. Ekvatorda ortalama yüksekliği 16 km, kutuplarda ise yaklaşık 6 km'dir. Tropopoz seviyesi de bu değişime bağlı olarak enlem ve mevsime göre değişir. Tropopoz seviyesi ekvatorda yaklaşık 17 km, kutuplarda ise yaklaşık 9-10 km seviyelerindedir. Tropopozun kalınlığı yaklaşık 1.5 km'dir. Troposferde yükseldikçe hava sıcaklığı düşer
Yükseldikçe sıcaklığın düşme oranı her 1000 metrede 6.5°C'dir. Sıcaklığın bu azalma oranına normal lapse rate denir. Tropopoz seviyesinde sıcaklıklar kutup noktasında Temmuz ayında 10 km yükseklikte sıcaklık -45°C, Ocak ayında 9 km'de -58°C civarındadır. 45° enleminde Temmuz ayında 15 km yükseklikte -60°C, Ocak ayında 12.5 km yükseklikte -58°C'dir. Ekvatorda ise Temmuz ve Ocak aylarında tropopoz seviyesinde yaklaşık 17 km'de sıcaklık -70°C'dir (Bharatdwaj, 2006). Yükseldikçe sıcaklığın azalması için kullanılan normal lapse rate oranı dikkate alınarak ekvator ve kutuplar için hesaplanan değer dikkate alındığında ekvatordaki tropopoz sıcaklığının -70'den daha soğuk olması gerekirdi. Fakat sıcaklık azalması oranı bu seviyede giderek düşmektedir. Bu nedenle de tropopoz seviyesinde karışma sonlanmış olur. Troposferde karışma oranı yüksekken, tropopoz seviyesinde karışma sonlanır
Tropopoz seviyesinde yüzey sıcaklıklarının artmasına bağlı olarak değişkenlik gözlenmektedir. Özellikle son yıllarda yüzey sıcaklıklarının artması nedeniyle tropopoz seviyesinde de belirgin artış gösterir . Stratosfer, troposferin üst sınırı olan tropopoz seviyesinden başlayarak stratopoz seviyesine kadar uzanan katmandır. Bu katmanda, troposferde bulunan subuharı yoktur. Subuharının olmamasına bağlı olarak da atmosferik olaylar görülmemektedir. Orta enlemlerde yüksekliği yaklaşık 25-30 km'dir. Ortalama olarak, yeryüzünden yaklaşık 40-50km yüksekliklere kadar devam eder. Etkili olan hava olayları daha çok yatay yöndedir. Bu katmanda dikey hava hareketleri olmadığı için sıcaklık profili troposferden farklıdır. Troposferden yükseldikçe sıcaklık düşerken, stratosferde yükseldikçe sıcaklıklarda artışlar görülür. Sıcaklık profilinin değişmesi nedeniyle (yükseldikçe artması) sadece alt katmanlarında bakınız cirrüs ayrıca bakınız adı verilen bulutlar gelişebilir.
Staratosfer katında biosfer için önemi olan ozon tabakası adını verdiğimiz bir katman bulunur. Bu katman güneşten gelen zararlı ultraviyole ışınlarını emerek yeryüzüne ulaşmasını
engeller. Absorbe ettiği bu ultraviyole ışınları tabakanın ısınmasını sağlar. Bu nedenle bu tabakada yükseldikçe sıcaklıklar artmaktadır. Mezosfer, stratosferin üst katmanı olan stratopoz seviyesinden başlayarak termosfere kadar uzanan tabakadır. Bu katmanda yerçekiminin etkisinin zayıflaması nedeniyle bulunan gaz moleküllerinin sayısı da azalır. Bu katmanda yükseldikçe Troposferde olduğu gibi sıcaklık azalır. Sıcaklığın sabit kaldığı alana ise Mezopoz denilmektedir. Sıcaklığın en düşük olduğu atmosfer tabakasıdır. Atmosferin sıcaklığı, üst katmanlarda -90°C’ye kadar düşer. Termosfer, Mezopoz katmanından uzaya doğru uzanan atmosfer katmanıdır. Atmosferik gaz içeriği olarak en seyrek olan katmanıdır. Bu katmanda yükseldikçe sıcaklıklar
artar.
TEŞEKKÜRLER İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ